Πριν από κάμποσους μήνες ήρθα σε επαφή με το δημοφιλές videogame Assassin's Creed. Και μου άρεσε. Πολύ. Τόσο ώστε έκατσα και δίαβασα για το πως δημιουργήθηκε, όλη την ιστορία των χαρακτήρων, την πλοκή, κουτουλού κουτουλού. Να το παίζω ακόμα δεν έμαθα. Στα υπόψη. Αυτό που μου κίνεισε περισσότερο το ενδιαφέρον ήταν η παραπάνω φράση του Επίκουρου που, με έναν τρόπο που δεν θα περιγράψω τώρα, μπλέκεται με το παιχνίδι. Έψαξα και διάβασα λοιπόν ό,τι βρήκα στο νετ για αυτη τη φράση αλλά έμεινα χωρίς να έχω καταλάβει:
είναι κολακεία ή βρισιά; έπαινος ή ρετσινιά;
Κι αυτό γιατί η επικρατούσα ερμηνεία του “λάθε βιώσας” περιγράφει τον περίπου λαθρόβιο άνθρωπο που κρύβει τις σκέψεις του και τις ενέργειές του, τον άνθρωπο που κινείται στο περιθώριο της δράσης και των γεγονότων, που ζει στο απυρόβλητο και του αρέσει το ετερόφωτο πεδίο μιας έως και παρασιτικής ζωής.
Η εκκρεμότητα αυτή στάθηκε αφορμή να διερευνήσω κάπως την επικούρεια φράση και να αποπειραθώ την παρακάτω σύντομη ερμηνευτική αποκατάστασή της.
Όπως και για πολλά άλλα και πολλοί άλλοι(έλληνες περισσότερο) αρχαίοι, ο Επίκουρος είναι ένας μεγάλος παρεξηγημένος. Επί του προκειμένου, οι απόψεις όσων ασχολήθηκαν μαζί του συμπίπτουν. Σε ελεύθερη διατύπωση το “λάθε βιώσας”, το “Ζήσε κρυφά” σημαίνει: Ζήσε απαρατήρητος, ζήσε ανεπιτήρητος, χωρίς κανέναν δυνάστη ή αφεντικό πάνω απ’ το κεφάλι σου, καθώς και χωρίς κανέναν δούλο ή υπηρέτη από κάτω σου. Ζήσε με μπούσουλα την προσωπική σου ολοκλήρωση. Δώσε ακριβή λογαριασμό και φανερώσου με συνέπεια, πριν από όλα, στον εαυτό σου.
Κι ακόμα, τήρησε τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού χώρου. Φυλάξου από τις επιθέσεις φιλίας, και βεβαίως μην τις μετέρχεσαι και συ, αναγνωρίζοντας ότι όσο ευχάριστες (ή άλλο τι) μπορεί να είναι σε όσους τις ασκούν άλλο τόσο δυσάρεστες μπορεί να είναι σε όσους τις υφίστανται.
Επιπλέον, με το “λάθε βιώσας” ο Επίκουρος δε συστήνει καμιά επαναστατική καταγγελία ή προτροπή αποχής από τα κοινά και την πολιτική. Ούτε ακόμα αποκηρύσσει τη δημόσια ενάσκηση της αρετής, όπως τον κατηγόρησε ο Πλούταρχος στο έργο του: “Ει καλώς λέγεται το λάθε βιώσας”. Πως με το “λάθε βιώσας”, δηλαδή, το άτομο περιορίζει τη δυνατότητα των άλλων να παραδειγματιστούν από τις αρετές του, στο πλαίσιο αλληλεπηρεασμού των ατόμων μέσα σε δημόσιο χώρο.
Εάν όμως ο χώρος χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των πολλών, μέσα στους οποίους η ατομικότητα συνθλίβεται, τότε η επικούρεια επιφύλαξη, δε συνιστά παρά προφύλαξη τού καθενός από την επιβάρυνση με την προσωπικότητα των άλλων.
Είναι προφανές ότι το βαθύτερο νόημα του επικούρειου λόγου είναι τούτο: Η μοναξιά, η ειρηνική και ευχάριστη συμβίωση με τον εαυτό μας είναι η ασφαλέστερη απόδειξη ψυχικής υγείας. Μητέρα της αυτάρκειας, μας μαθαίνει, μεταξύ άλλων, να μη σπαταλάμε τους συνανθρώπους μας, να τους χρησιμοποιούμε και να καταφεύγουμε σ’ αυτούς με φειδώ, που θα πει να τους αγαπάμε περισσότερο.
Κι ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι: Η ιδανική θερμοκρασία, η ευαίσθητη ισορροπία της σχέσης δύο ανθρώπων, εντοπίζεται, “εις εγγύτητα ανοχής και εις απόστασιν φιλίας”, όπως, σοφότατα, μας υποδεικνύει μια παλιά έξοχη φράση.
είναι κολακεία ή βρισιά; έπαινος ή ρετσινιά;
Κι αυτό γιατί η επικρατούσα ερμηνεία του “λάθε βιώσας” περιγράφει τον περίπου λαθρόβιο άνθρωπο που κρύβει τις σκέψεις του και τις ενέργειές του, τον άνθρωπο που κινείται στο περιθώριο της δράσης και των γεγονότων, που ζει στο απυρόβλητο και του αρέσει το ετερόφωτο πεδίο μιας έως και παρασιτικής ζωής.
Η εκκρεμότητα αυτή στάθηκε αφορμή να διερευνήσω κάπως την επικούρεια φράση και να αποπειραθώ την παρακάτω σύντομη ερμηνευτική αποκατάστασή της.
Όπως και για πολλά άλλα και πολλοί άλλοι(έλληνες περισσότερο) αρχαίοι, ο Επίκουρος είναι ένας μεγάλος παρεξηγημένος. Επί του προκειμένου, οι απόψεις όσων ασχολήθηκαν μαζί του συμπίπτουν. Σε ελεύθερη διατύπωση το “λάθε βιώσας”, το “Ζήσε κρυφά” σημαίνει: Ζήσε απαρατήρητος, ζήσε ανεπιτήρητος, χωρίς κανέναν δυνάστη ή αφεντικό πάνω απ’ το κεφάλι σου, καθώς και χωρίς κανέναν δούλο ή υπηρέτη από κάτω σου. Ζήσε με μπούσουλα την προσωπική σου ολοκλήρωση. Δώσε ακριβή λογαριασμό και φανερώσου με συνέπεια, πριν από όλα, στον εαυτό σου.
Κι ακόμα, τήρησε τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού χώρου. Φυλάξου από τις επιθέσεις φιλίας, και βεβαίως μην τις μετέρχεσαι και συ, αναγνωρίζοντας ότι όσο ευχάριστες (ή άλλο τι) μπορεί να είναι σε όσους τις ασκούν άλλο τόσο δυσάρεστες μπορεί να είναι σε όσους τις υφίστανται.
Επιπλέον, με το “λάθε βιώσας” ο Επίκουρος δε συστήνει καμιά επαναστατική καταγγελία ή προτροπή αποχής από τα κοινά και την πολιτική. Ούτε ακόμα αποκηρύσσει τη δημόσια ενάσκηση της αρετής, όπως τον κατηγόρησε ο Πλούταρχος στο έργο του: “Ει καλώς λέγεται το λάθε βιώσας”. Πως με το “λάθε βιώσας”, δηλαδή, το άτομο περιορίζει τη δυνατότητα των άλλων να παραδειγματιστούν από τις αρετές του, στο πλαίσιο αλληλεπηρεασμού των ατόμων μέσα σε δημόσιο χώρο.
Εάν όμως ο χώρος χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των πολλών, μέσα στους οποίους η ατομικότητα συνθλίβεται, τότε η επικούρεια επιφύλαξη, δε συνιστά παρά προφύλαξη τού καθενός από την επιβάρυνση με την προσωπικότητα των άλλων.
Είναι προφανές ότι το βαθύτερο νόημα του επικούρειου λόγου είναι τούτο: Η μοναξιά, η ειρηνική και ευχάριστη συμβίωση με τον εαυτό μας είναι η ασφαλέστερη απόδειξη ψυχικής υγείας. Μητέρα της αυτάρκειας, μας μαθαίνει, μεταξύ άλλων, να μη σπαταλάμε τους συνανθρώπους μας, να τους χρησιμοποιούμε και να καταφεύγουμε σ’ αυτούς με φειδώ, που θα πει να τους αγαπάμε περισσότερο.
Κι ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι: Η ιδανική θερμοκρασία, η ευαίσθητη ισορροπία της σχέσης δύο ανθρώπων, εντοπίζεται, “εις εγγύτητα ανοχής και εις απόστασιν φιλίας”, όπως, σοφότατα, μας υποδεικνύει μια παλιά έξοχη φράση.
